İzmir hakkında çok önemli bir kitap ve bir öneri

Birkaç ay önce Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın bünyesindeki İzmir Kalkınma Ajansı’nın yayınladığı “Ressam Boğos Tatikyan” isimli kitaptan bahsetmiş, bu kitabın kültür tarihimiz bakımından ne kadar önemli olduğunu söylemiş, sonra da “Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank da bu kitapları yayınlamakla kültürümüze yerli otomobil projesi âyarında önemli hizmette bulunmaktadır” demiştim.

Ajans, geçenlerde “Yunanlılar İzmir’de” adında çok önemli bir başka kitap daha yayınladı, daha doğrusu bundan 102 sene önce basılan ama gayet nâdir olan Fransızca bir kitabın tıpkıbasımını ve tercümesini çıkardı... Dr. Nihad Reşad Belger’e ait eseri Prof. Dr. Rahmi Hüseyin Ünal çevirmiş ve yayına Prof. Dr. Engin Berber hazırlamış.

1882 ile 1961 arasında yaşayan Dr. Nihad Reşad, Abdülhamid döneminin genç muhaliflerinden idi; İstanbul’da Tıp Fakültesi’ni bitirdikten sonra Avrupa’ya kaçıp Paris Tıp Fakültesi’ne de devam etmiş, memlekete döndükten sonra akademik ve siyasî görevler almış, milletvekilliği ve bakanlık yapmıştı.

Nihad Reşad, şimdi İzmir Kalkınma Ajansı’nın tıpkıbasımını ve tercümesini yayınladığı ve asıl ismi “Les Grecs a Smyrne”, yani “Yunanlılar İzmir’de” isimli Fransızca eseri İzmir’in işgalinin ardından 1920’de Paris’te çıkartmış, Yunan ordusu ile yerli Rumlar’ın Türkler’e karşı işledikleri cinayetleri, savaş suçlarını ve barbarlıkları belgeleri ile anlatmış ve kitapta fotoğraflara da yer vermişti.

Ankara’nın Millî Mücadele ve Lozan görüşmeleri sırasındaki diplomatik temaslarında ilk sırada gelen propaganda malzemelerinden biri olarak kullandığı ve mevcudiyetinden şimdiye kadar sadece kitap meraklıları ile konunun uzmanlarının haberdar oldukları bu yayın 102 sene sonra Türkçesi ile beraber araştırmacılara sunulmuş oldu...

“İzmir’in işgalinin ayrıntılarını öğrenmek isteyenlerin Nihad Reşad’ın eserini alıp okumaları şarttır” diyeceğim ama, kitap sadece 250 adet basıldığı için temininin zorluğunu da söylemem gerekiyor...

AJANS BU BELGELERİ DE YAYINLASA...

İzmir’in 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgalinin son dönem tarihimizin çok önemli dönüm noktalarından biri olduğunu ve Millî Mücadele’nin kıvılcımının işgal ile beraber parladığını hatırlatmama lüzum yoktur...

İşgal konusunda bugüne kadar çok şey yazıldı, söylendi, konu hakkında birhayli araştırma yapıldı ama arşivlerde bulunan işgal evrakı yayınlanmadı!

Daha anlaşılır şekilde ifade edeyim: Osmanlı Arşivleri’nde, İzmir’in işgali ile ilgili yüzlerce belge vardır. Dosyalar dolusu bu belge serisi İngiliz Koramirali Sir Somerset Arthur Gough-Calthorpe’un İzmir Valisi Ahmed İzzet Bey’e 14 Mayıs 1919’da verdiği ve şehrin ertesi gün Yunan birlikleri tarafından işgal edileceğini bildirdiği iki sayfalık nota ve aynı gün müttefiklerin müstahkem mevkileri işgal altına alacaklarını haber verdiği yine iki sayfalık bir başka nota ile başlar ve şehrin 9 Eylül 1922’de kurtarılmasının ardından muzaffer kumandan Mustafa Kemal Paşa’nın müttefikler ile yaptığı yazışmalarla nihayet bulur.

14 Mayıs 1919 ile 1922 Eylül’ü arasındaki işgal ile ilgili seride yüzlerce belge vardır...

Bu belgeler şimdiye kadar bir tıpkıbasım yahut tercüme halinde biraraya getirilmedi! İçlerinden sadece ikisini, sözünü ettiğim 14 Mayıs 1919’daki İngiliz notaları birkaç sene önce çıkarttığım bir kitabımda ilk ben yayınladım ama geri kalan yüzlerce evrak bir asırdan buyana arşivlerde duruyor ve neşredilmeyi bekliyor...

Şimdiye kadar “Rakım Elkutlu”, “Boğos Tatikyan Albümü” ve nihayet “Yunanlılar İzmir’de” gibi bir hayli önemli eseri gayet şık biçimde yayınlayan İzmir Kalkınma Ajansı’nın işgal evrakı hakkında çalışma başlatıp, hattâ başta İngiliz Arşivi olmak üzere yabancı arşivleri de taratıp bulunacak evrak arasından önemli olanları titiz şekilde yayınladığı takdirde ortaya mükemmel bir eserin çıkacağına eminim.

Tuhaftır, Türkiye’nin kaliteli yayıncıları arasında artık bakanlıklar da yeralıyorlar, meselâ İzmir Kalkınma Ajansı’nın bağlı olduğu Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, kitap yayını ve dolayısı ile kültür alanında TOGG kadar önemli işler yapıyor...

Bir başka bakanlığın, Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın neşrettiği çok önemli bir kitaptan da önümüzdeki günlerde bahsedeceğim...

İzmir Kalkınma Ajansı’nın yayını: “Yunanlılar İzmir’de”. Dr. Nihad Reşad’ın 102 sene önce Paris’te çıkarttığı kitabın orijinali. İngiliz Korgenerali Calthorpe’un 14 Mayıs 1919’da İzmir Valisi Ahmed İzzet Bey’e gönderdiği ve şehrin ertesi gün Yunanlılar tarafından işgal edileceğini bildirdiği nota (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dh.İ.UM.EK.51/72-1 ve 2).