Bir kadehten ne olur

Son zamanlarda etrafımda gözlemlediğim bir davranış değişikliğini paylaşmak istiyorum: daha az içki içiyoruz. Önceleri yaş almanın sonucu diye düşündüm. Bir ara finansal sebeplerden mi diye aklıma takıldı, çünkü içki içilmeyen gecelerde hesap çok daha düşük geliyor. Bazen ayıp olmasın diye bir kadeh şarapla bütün akşam yemeği boyunca oynanıyor. Çok içildiğini düşündüğümüz akşamların bilançosu bile en fazla dört kişiye iki şişe şarap.

Bugünlerin popüler zayıflama ilacını kullananlarda içki tüketiminin veya alkol tüketme isteğinin azaldığına dair bulgular var. Ama bu eğilim sadece zayıflamak isteyenler arasında yaygın değil. ABD ve İngiltere’de içki tüketiminin düştüğünü istatistikler gösteriyor. Çocukların daha küçük yaşta şarap tattırıldığı Fransa’da genç kuşak artık neredeyse hiç içki içmiyor. Demek ki konu yaşla da ilgili değil. Bir şekilde kültür değişiyor ve bunun nedenini merak ediyorum.

İÇKİNİN ZARARLARI

New York Times Magazine’de Susan Dominus geçtiğimiz günlerde içkinin olası zararları üzerine bir yazı kaleme aldı. New York Times’da içkinin zararları üzerine çıkan kim bilir kaçıncı yazıydı—en azından ilk bakışta böyle görünüyordu. Zira son yıllarda Batı basınında sık sık alkollü içki tüketmenin sağlığa ne kadar zararlı olduğuna dair haberler yayımlanıyor. Bu haberlerin hemen hepsi de korkutucu başlıklar içeriyor. Ortak mesajı “Evet, tek bir kadeh bile zararlı.”

Oysa çok da uzun olmayan bir süre önce akşamları bir ya da iki kadeh kırmızı şarabın sağlık için faydalı olduğuna dair haberler çıkıyordu.

Dominus içkinin faydalı olduğu haberlerinin bilim insanı Tim Stockwell’in 2000 yılında Kanada’da yayımlanan bir araştırmasına dayadığını yazıyor. Stockwell yaptığı deneyde içki tüketen insanların daha sağlıklı olduğuna ulaşmış, ancak daha sonra başka araştırmacılar itiraz etmişti. Belleklerimizde ise akşam bir kadeh kırmızı şarap içmenin faydalı olduğu haberi kazındı kaldı.

2022’de yapılan bir araştırma çok küçük miktarda alınan alkolün bile kalp krizi riski oluşturduğunu ortaya koydu. Bilimsel yayın organı Nature’ün araştırmasına göre günde alınan bir ya da iki kadeh içki daha çok yaşlılıkta başlayan bir belirti olan beynin küçülmesine neden oluyor. 2023’de 40 yıl boyunca yapılan 107 araştırmanın derlemesinden oluşan yeni bir sonuca varıldı ve alkolün herhangi bir miktarının sağlık için faydası olmadığı ortaya çıktı. Bu araştırmayı yapanlardan biri Stockwell’di.

Birçok genç erkeğin sağlıklı yaşam gurusu olan Andrew Huberman’in 2022’de içkinin zararları üzerine kaydettiği podcast o yılın en çok dinlenen bölümü oldu. Huberman tek başına bir medya gücü olabilir, milyonlar tarafından dinleniyor ve çok etkileniyor. Toplu davranışta kartopu etkisi yarattığını varsaymak yanlış olmaz.

İçkinin zararlarının daha sık konuşulmasıyla birlikte bazı ülkeler de alkol tüketimine yönelik yaklaşımlarını değiştirdi. İrlanda alkollü içkilerin üzerine tıpkı sigara paketinde olduğu gibi kanser uyarıları ekledi. Kanada günde bir-iki kadeh alkol tüketimini “düşük risk,” üç-altı arasını da “orta risk” olarak değerlendirmeye başladı. Kadınlar için bu rakamlar daha da düşük. Bu sene Washinton Post’ta yayımlanan bir habere göre de günde bir kadehten fazla içen kadınlarda kalp hastalığı riski artıyor.

Yılda üç milyon insan alkolle ilintili sebeplerden hayatını kaybediyor. ABD’de 2016’da yüzde 17 olan bu oran 2020-20212de yapılan ölçümde yüzde 29.3’e çıktı—pandemi etkisini göz ardı edemeyiz.

İnsanlar bu araştırmaları, bu haberleri okuyor ve daha sonra birbirlerine anlatıyor. Hepimiz birinden etkileniyoruz, kendi arkadaş gruplarımız içindeki etki ajanları ne kadar ikna edici olursa davranışlarımızı ona göre değiştiriyoruz. Rakamlar, haberler ve araştırmalar hepimizi alkolün zararlı olduğu konusunda ikna etti. Ama ne kadar bilinçliyiz? Dominus’un yazısı bu yüzden önemliydi.

ULUSLARARASI DİPLOMASİ

Evet, alkol zararlı. Ama Washington Post’un iddia ettiği gibi kadınların günde bir kadeh içki tüketmesinin kalp hastalığına olan etkisi çok sınırlı. Stockwell’e göre Kanada’nın bir-iki kadehi düşük risk olarak yorumlaması çok abartılı. Hiç içmeyenlerin ölüm riskiyle bir-iki kadeh tüketenler arasındaki fark sadece yüzde 0.1. Ona göre ancak günde üç-altı kadeh düşük risk olabilir. Rakamların subjektif olduğunu vurguluyor elbette. Haftada altı kadeh içen birinin alkolle ilintili ölümlerden hayatını kaybetme riski yüzde bir. Ölümcül hastalığa yol açacak diğer faktörler çıkartıldığındaysa alkollü içkinin riski çok daha düşük.

New York Times Magazine’deki yazıda İsrail ve Filistin arasındaki barış görüşmelerini konu alan “Oslo” oyununun yazarı J.T. Rogers’ın bir demeci yer alıyor: “Tarih iyi yemek ve çoğu zaman çok fazla miktarda iyi içki olmadan uluslararası diplomasinin pek yürümediğini gösteriyor.” Oslo’da şişeler arka arkaya açılmıştı.

Süleyman Demirel’in “12 Mart” belgeselinde siyasetin en karanlık günlerinin birinde parti arkadaşlarıyla evde toplanıp bir şişe viski bulduklarını anlatırken gözünün parlamasını hatırlıyorum. Ya da Fenerbahçe’nin eski başkanı Aziz Yıldırım’ın yenilgiden sonra evine gidip iki kadeh viskiden sonra rahatlamasını.

İçkiyi yok etmek, tamamen yasaklamak, tüketimini engellemek mümkün olmayacak. Ama iş dönüyor dolaşıyor içmesini bilmekte kilitleniyor. Bir kadehten ne olur sorusunun yanıtı kendimizde gizli. Biz ne olmasını istiyorsak o olur.