Sigarada 4 liralık fiyat artışının 2.8 lirası vergi sisteminden
6 ayda bir Yİ-ÜFE kadar artırılan ÖTV nedeniyle sigaraya 3 lira zam geldi. Sigara şirketleri 1 lira da maliyet nedeniyle artış yaptı. Artışın asıl nedeni ise vergi sisteminin çarpıklığı. Türkiye'de nispi yani oransal vergi oranı fazla. Bu nedenle vergi artışı yüksek mali çarpana yol açıyor. Vergi sistemi nedeniyle mali çarpan 6,8'e kadar çıkıyor. Bunun anlamı yaşanan maliyet artışlarının fiyatlara yaklaşık 6,8 katı oranında yansıması. AB'dekine benzer bir sistemde bugün yapılan ortalama 4 TL fiyat artışı yerine, 1,2 TL'lik bir fiyat artışı aynı maliyet artışını ikame edebilirdi.
Yasa gereği 6 ayda bir Yİ-ÜFE artışı kadar yapılan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artışı ve artan maliyetleri fiyata yansıtan sigaracılar 3 ile 4,5 lira arasında zan yaptı. Zamlar sonrası bir önceki haberde belirttiğimiz gibi Philip Morris grubunun en ucuz sigarası 33 TL, en pahalı sigarası 38 TL oldu. JTI grubunda en ucuz sigara 33 TL, en pahalı sigara 36 TL'ye çıktı. BAT grubunda ise en ucuz sigaranın fiyatı 32 TL, en pahalı sigaranın ise 37 TL'ye yükseldi. Peki bu 4 liralık artışın ana nedeni ne?
FİYAT EN DÜŞÜK 30.7 LİRA OLMAK ZORUNDA
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 3 Ocak 2023 tarihinde açıklanan enflasyon verilerine göre son 6 aylık Yİ-ÜFE yüzde 22,3 olarak gerçekleşti. Bu çerçevede sigaralara uygulanan paket başı maktu vergi tutarı 0,7865 TL’den 0,9618 TL’ye, asgari maktu vergi tutarı ise paket başına 15,832 TL’den 19,360 TL’ye çıktı. Asgari maktu vergi adı üstünde asgari ödenmesi gereken vergi. Diğer yandan sigaranın vergisinde ikinci bir şart daha var. Satış fiyatının yüzde 63'ünün yani nispi verginin 19,36 liranın altında olmaması şartı var. Yani vergi sistemi vergiyi fiyata da bağlıyor. Böylece, asgari maktu eşik fiyatı paket başına 25,13 TL’den 30,73 TL’ye yükseliyor. Bunun anlamı 1 paket sigaranın en düşük 30,73 liradan satılabileceği.
10 KURUŞLUK MALİYET 68 KURUŞLUK ARTIŞ SAĞLIYOR
Bu yüzde 63’lük nispi vergi ve yüzde 18’lik KDV nedeniyle sigarada mali çarpan 6,8'e kadar çıkıyor. Bu da yaşanan maliyet artışlarının fiyatlara yaklaşık 6,8 katı oranında yansımasına sebep oluyor. Buna karşılık maktu vergi ağırlıklı sistemler kullanan (yani fiyata bağlı verginin düşük olduğu) AB ülkelerinde ortalama nispi vergi yüzde 27, mali çarpan 2 seviyesinde. Başka bir deyişle, AB’ye benzer bir sistemde 10 kuruşluk maliyet artışının fiyata yansıması ortalamada 20 kuruş olabilecekken, bizdeki sistemde 10 kuruşluk maliyet artışı 68 kuruşluk fiyat artışı gerektiriyor. Yani, AB’dekine benzer bir sistemde bugün yapılan ortalama 4 TL fiyat artışı yerine, 1,2 TL’lik bir fiyat artışı aynı maliyet artışını ikame edebilirdi.
ÖTV artışlarına ek olarak 3 Ocak 2023 itibarıyla, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkilerde Bandrollü Ürün İzleme Sistemi Genel Tebliği uyarınca 2023 iç piyasa bandrol bedelleri 2022 Ocak-Aralık dönemi itibarıyla yüzde 97,7 seviyesinde gerçekleşen Yİ-ÜFE ile artırıldı. Bu artışla birlikte bandrol bedelleri Eylül 2020 öncesine göre yaklaşık 9 katına çıktı ve önemli bir maliyet baskısı yarattı.
ENFLASYON ÜZERİNDEKİ ETKİ NASIL SINIRLANIR?
AB direktifinin yönlendirdiği şekilde AB ülkelerinde maktu vergi ağırlıklı sistemler kullanılmakta ve AB Komisyonu’nun Türkiye Raporu’nda da sigara vergi yapısının AB’ye uyumlu hale getirilmesi gerektiği görüşüne yer veriliyor. AB sigara vergilendirme direktifi gereğince yüzde 7,5 ile yüzde 76,5 arasında olması gereken maktu yani paket başına sabit alınan verginin toplam vergi içindeki payı, ülkemizde bugün yüzde 3,2 seviyesinde kaldı. Bu oran AB’de ortalama yüzde 45. Maktu verginin toplam vergi içindeki payının AB’ye kıyasla düşük olması, yukarıda bahsedilen AB’de ortalama 2 olan mali çarpana karşı ülkemizde 6,8’lik çok yüksek bir mali çarpana ve çok daha yüksek bir enflasyon etkisine neden oluyor. Yüksek fiyat artışının enflasyon rakamı üzerinde de büyük etkisi oluyor. Sistemin AB ülkelerine yaklaştırılarak çarpan etkisinin azaltılması, böylece sigara fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisinin en aza indirilmesi; nispi vergilerin düşürülüp, maktu verginin artırılması ile sağlanabilir.
