Yarım uyak nedir? Yarım kafiye örnekleri nelerdir ve nasıl bulunur?
Uyak veya kafiye kelime anlamı olarak şiirde dizelerin sonunda tekrarlanan ve aynı ahengi veren heceler veya aynı görevde olmayan ancak benzeşen sesler anlamına gelmektedir. İslamiyetten önceki Türk edebiyatından günümüz Türk edebiyatına kadar uyak şiirimizde kullanılmıştır. Kafiyeler, şiirde ölçü ile beraber ahengi sağlayan unsurlardır. Türk edebiyatında birçok farklı kafiye çeşidi bulunmaktadır. Peki bu kafiye çeşitlerinden biri olan yarım uyak nedir? Yarım uyak örnekleri nelerdir? Yarım uyak nasıl bulunur? Bütün bu sorulan cevaplarını sizler için hazırladık.
Klasik şiirde ahenk hece ölüsü, aruz ölçüsü, kafiye veya rediflerle sağlanır. Kafiye, dizelerin sonunda tekrarlanarak şiirin ahengini sağlayan benzer seslerle yapılır. Ses benzerliğinin sayısına veya türüne göre de kafiye çeşitleri birbirlerinden ayrılır. Yarım uyak ya da yarım kafiye bir zengin kafiye türüdür. Gerek halk edebiyatında gerek divan edebiyatında sıklıkla kullanılan bir uyak türüdür.
Yarım Uyak Nedir?
Tam uyak Türk edebiyatında sıklıkla kullanılan bir uyak türüdür. Dize sonlarında biri ünlü biri ünsü ses olmak üzere iki sesin oluşturduğu uyak türüne zengin uyak veya zengin kafiye denir. Gerek halk edebiyatında gerekse divan edebiyatında sıklıkla kullanılan bir uyak türüdür.
İki sesin dışında tek ses olmasına rağmen bu sesin uzun ünlü (â, û, î) olması durumunda da tam kafiye oluşur.
Tam Kafiye Nasıl Bulunur?
Kafiye bulunurken önce redifleri ayırmak gerekmektedir. Kafiye ve redifi bulmak için dize sonlarına bakılır. Redifler daime dize sonlarında bulunur. Kafiyeden sonra gelir. Mısra sonlarında, görevleri aynı olan eklerin ya da anlamları aynı olan kelimelerin tekrarlanmasına redif denir. Redifler ek halinde redifler ve kelime halindeki redifler olmak üzere ikiye ayrılır.
Redifler bulunduktan sonra kafiye aranır. Dize sonlarında rediften sonra kalan aynı anlam ve görevde olmayan seslere kafiye denir.
Semaî'm kavuştuk bahara yaza
Güzeller kendini çekerler naza
Hayran oldum yeşil dalda avaza
Bülbüller ötüşür güller ne güzel
Yukarıdaki örnekte her iki dizenin sonunda bulunan -a eki ismin yönelme hali ekidir. Buradaki -a eki rediftir. Redifler ayrıldığı zaman kalan -az sesleri iki sesten oluştuğu ve yalnızca yazılış benzerliği içerdiği için tam kafiyedir.
Tam Kafiye Örnekleri
Adalardan yaza ettik de vedâ
Sızlıyor bağrımız üstündeki dağ
Seni hatırlıyoruz Viranbağ
Yahya Kemal Beyatlı’ya ait olan bu dizelerin sonunda bulunan uyak da tam uyaktır. â ve ağ sesleri okunuş benzerliği nedeniyle tam uyak oluşturmaktadır.
Bir dize işittim yine ey şûh-ı dil ârâ
Bir hoşça da bilmem ne demek istedi ammâ
Yukarıda bulunan Nedim’e ait şiirde de aynı durum söz konusudur. Sonra bulunan â sesi uzun sesli olduğu için burada da tam uyak vardır.
Bahçada yeşil çınar
Boyun boyuma uyar
Ben seni gizli sevdim
Bilmedim alem duyar
Ben seni gizli sevdim
Bu örnekte de -ar sesleriyle tam uyak oluşturulmuştur.
Şu ağacın gölgesinde olsun
Tam kenarında havuzun.
Cahit Sıtkı’ta ait bu şiirde de tam uyak bulunmaktadır.
Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum,
Kimdir o, nasıldır diye rüzgârlara sordum,
Hülyamı tutan bir büyü var onda diyordum
Gördüm: Dişi bir parsın ela gözleri vardı.
Yahya Kemal’e ait yukarıdaki dizelerde hem redif hem de tam uyak bulunmaktadır.
Hörü melek var mı senin soyunda
Kız nazarım kaldı usul boyunda
Karacaoğlan’a ait yukarıdaki dizelerde de yine aynı şekilde hem redif hem de tam uyak bulunmaktadır.
