Sigortalı çalışan emekli işçinin avantajları nelerdir?
Son yıllarda kayıt dışı çalışanların sayısında artış yaşanıyor. Kayıt dışı çalışanlar arasında emekli olduktan sonra çalışmaya devam edenler de bulunuyor. Emekli de olsa sigortasız çalıştırmak suç olmasına rağmen çoğu işveren bunu göze alıyor. Oysa sigortasız çalışmak emekli işçinin aleyhine. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç yazdı
Türkiye’de yüz binlerce emekli çalışmaya devam ediyor. Bir kısmı sigortalı, bir kısmı ise sigortasız olarak çalışıyor. SSK, BAĞ-KUR veya Emekli Sandığı’ndan emekli olanlar, emekli aylıklarını kestirmeden 4/a statüsünde sigortalı olarak çalışabiliyorlar. Bu kişiler için sosyal güvenlik destek primi (SGDP) adı altında prim ödenir. Prim tutarı, çalışırken alınan brüt ücretin yüzde 32’sidir. Primin 7.5 puanı işçi, 24.5 puanı ise işveren payından oluşur.
Emekli aylığını kestirmeden sigortalı çalışanlardan alınan SGDP’nin emekli aylığına bir katkısı bulunmuyor. Bu çalışmadan dolayı emekli aylıkları artmıyor.
Emekli aylığını kestirerek çalışanlardan ise normal sosyal güvenlik primi alınıyor. Bu durumda, çalışmayı sona erdirip yeniden emeklilik dilekçesi verenlerin aylıkları, bu primler dikkate alınarak tekrar hesaplanır. Çalışılan süreye ve bildirilen kazanca bağlı olarak emekli aylığı artar.
EMEKLİ AYLIĞINI KESTİREREK ÇALIŞMAK AVANTAJLI MI?
Ancak, emekli aylığını kestirmek aynı zamanda gelir kaybı anlamına geliyor. Örneğin 2 bin lira emekli aylığı olan kişi 3 yıl aylığını kestirerek çalıştığında kabaca 72 bin lira gelirden mahrum olacak demektir. Üç yılın sonunda emekli aylığı 150 lira artarsa, kaybın telafisi 480 ayı (kırk yılı) bulur. Yeniden bağlanan emekli aylığı 500 lira artarsa, 72 bin liralık kaybı 144 ayda, yani 12 yılda telafi etmek mümkün olur.
Dolayısıyla, emekli aylığını artırmak amacıyla kestirme yoluna gidenler hesabını iyi yapmalı. Emekli olduktan sonra SGK’ya bildirilen prime esas kazanç düşük ise aylığı kestirmek avantaj sağlamaz. Karar verirken kabaca hesaplama yapmak isteyenler şu yöntemi uygulayabilir. Emekli aylığında, prime esas kazancın her yıl için yüzde 2’si oranında artış yapılır. Örneğin brüt ücret 3 bin lira ise 3 yıl çalışanın emekli aylığı, her yıl için bu tutarın yüzde 2’si üzerinden yüzde 6 oranında, yani 180 lira artar. Brüt ücret 10 bin lira ise 3 yıl çalışmanın sonunda 600 lira artış olur.
Tabii bu noktada, emekli aylığı yeniden bağlanırken daha ayrıntılı hesaplamalar yapıldığını vurgulayayım. Sadece, emekli aylığını kestirip kestirmeme konusunda karar verirken fikir edinmek amacıyla bu yöntem kullanılabilir.
O İŞVEREN RİSK ALIYOR
Herhangi bir işçiyi sigortasız çalıştırmak nasıl suç ise emekli işçiyi sigortasız çalıştırmak da aynı cezai yaptırımlara tabidir. Bununla birlikte bazı işverenler riski göze alarak, “Nasıl olsa emekliliğine bir faydası yok” diyerek, emeklileri sigortasız çalışmaya ikna ediyor. Oysa, emekli aylığına katkısı olmasa bile emekli olduktan sonra sigortalı çalışmak işçinin iki türlü yararınadır. Birincisi, sosyal güvenlik destek primi ile çalışanlar iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından yararlanır. İkincisi de ihbar ve kıdem tazminatıdır.
İş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar şöyle:
1 - Geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilir.
2- Kalıcı olarak meslekte kazanma gücünü kaybedenlere sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.
3- İş kazası sonucu ölüm halinde hak sahiplerine gelir bağlanır.
4- Ölüm geliri bağlanmış kız çocuklarına evlenme ödeneği verilir.
Emekli bir çalışan iş kazası veya meslek hastalığı dolayısıyla en az yüzde 10 oranında iş göremez hale gelirse, sürekli iş göremezlik geliri bağlanır. İş göremezlik geliri, meslekte kazanma gücündeki kayıp oranına göre değişir. Prime esas kazancının yüzde 70’i üzerinden iş göremezlik oranına göre gelir tespit edilir. Örneğin, 2019 yılı için brüt 2 bin 558 lira olan asgari ücretle çalışan bir işçi, yüzde 40 oranında iş göremezlik raporu verilirse, emekli aylığına ilave olarak her ay 358 lira iş göremezlik geliri alır.
SİGORTA KIDEM TAZMİNATI AVANTAJI DA SAĞLAR
Sigortalı çalışan emekli işçiler, ihbar ve kıdem tazminatı konusunda da avantaj elde eder. İşveren işten çıkarttığında hem ihbar tazminatını, hem de kıdem tazminatını ödemek zorunda kalır. Sigortasız çalışan emekli işçinin ihbar ve kıdem alabilmesi için dava açması, sigortalı çalıştırıldığını mahkemeye kabul ettirmesi gerekir. Bu da yıllarca devam eden bir yargı süreci anlamına gelir.
