Bütçe 2023'te iki tarafından niye sıkışacak?

Eylül bütçe gerçekleşmelerinin açıklandığı gün 2023 yılı Bütçesi Meclise sunuldu.

9 aylık gerçekleşmede sorun yok gibi. Bütçe giderleri yüzde 92.2, gelirler yüzde 99.4 büyüdüğünden açık 45.5 milyar lira gibi düşük düzeyde kaldı.

2022 için konulan bütçe açığı GSYH’nın yüzde 3.4’ü kadar ve 461 milyar lira. Dolayısıyla geriye kalan üç ay için 416 milyar liralık bir alan var.

Elbette seçim öncesinde böyle bir alan boş bırakılmaz. Tamamiyle belki de fazlasıyla doldurulur. Bunun için tek bir ay bile yeterli.

SEÇİM ÖNCESİ, SEÇİM SONRASI

➔ Gelecek yılki bütçe GSYH’nın yüzde 3.5’i kadar bir açık üzerine kurulu. Bu yılki 461 milyar liralık açık 659 milyar liraya çıkacak. Seçim yılında bu çerçevede kalınırsa iyidir.

➔ Çünkü gelecek yılki bütçe gerçekleşmeleri ve uygulamaları seçim öncesi ve seçim sonrası diye ikiye ayrılacak.

➔ Seçim öncesi ödenekler önden yüklemeli kullanılacak, harcamalar öne çekilecek. Ama canlı ekonomik ortamda dolaylı vergiler de yüksek seyredecek.

➔ Seçim sonrası ekonominin seyri değişeceğinden bütçenin performansı da bundan etkilenecek.

➔ Doğal olarak harcamalar düşecek ama hem gelirlerin ve karların azalmasından hem de ekonomik aktivitenin momentum kaybından dolayı vergi gelirleri de azalacak.

➔ 2023 yılında bütçe iki yanıyla da sıkışmaya adaydır. Giderler daha artarken, gelirlerin düşme ihtimali yüksektir.

GİDER ARTIRICI KALEMLER

➔ Giderleri artıracak kalemlerin başında bütçenin dörtte bir büyüklüğüne ulaşan personel giderleri geliyor. Seçim nedeniyle kamuda işe alımlar hızlandı.

➔ Üzerine EYT ile emekli olacakların yükü gelecek. İlk aşamada yaklaşık 1.5 milyon kişinin emekli olacağı tahmin ediliyor. Emeklilerin toplam sayısı çok kısa sürede yüzde 10’u kadar artmış olacak.

➔ Yıl başında maaş ve ücretler artırılacak. Kamuda çalışanların alacağı ücret ve maaş zamları zaten enflasyona endeksli. Yüzde 83.5’e ulaşan enflasyonun yılı yüzde 70’le bitirmesi halinde bunun üzerine refah payı eklenerek bir artırım yapılacak.

➔ Sonuçta bu yıl için öngörülen 614 milyar liralık personel gideri yeni bütçede 952 milyar liraya çıkarıldı. Artış oranı yüzde 55.

➔ Bütçede sosyal harcamalar da artırıldı. Seçime gidilen bir yılda beklenen durum. Yüzde 74 artırılan sosyal harcamalar 2023 yılında 258 milyar liraya çıkarıldı.

➔ Bitişikte de görüleceği gibi artış pandeminin başladığı 2020 yılında yüzde 19, 2021 yılında yüzde 38 ile enflasyonun hafif üzerinde olmuştu. Bu yıl ise ek bütçe dahil edildiğinde artış yüzde 44 ile beklenen enflasyonun altında kaldı.

➔ Bütçede açığa neden olacak bir başka büyük kalem enerji arz güvenliği, verimliliği ve enerji piyasasına yapılacak desteklerden kaynaklanacak. Yüzde 155 artacak olan bu destekler 407 milyar liraya yükselecek.

➔ Eğitim harcamalarındaki artış sevindirici. Yüzde 67 artırılan eğitim harcamaları 650 milyar liraya yükselecek ve açığa katkı yapacak.

GELİR DÜŞÜRÜCÜ GELİŞMELER

➔ Gelecek yıl bütçenin aynı zamanda gelir tarafı da sıkıntılı.

➔ Çünkü bütçenin gelirleri ağırlıklı dolaylı vergilerden geliyor. İthalde alınan KDV, ÖTV, KDV ve diğerleri büyümeye duyarlı.

➔ Geçen yıl ve bu yıl vergi gelirlerinin beklenenin ötesinde yüksek çıkmasında yüzde 11.5 ve 7.5’e ulaşan büyümenin payı büyük.

➔ Ayrıca enflasyonun yükselmesi hem KDV ve ÖTV gibi dolaylı hem de gelir ve karları şişirerek doğrudan verileri artırdı. Enflasyon muhasebesi uygulanmaması nedeniyle şirket karları ve bireysel gelirler nominal çok yükseldi.

➔ 2023 yılında bu durumun sürebilmesi enflasyonun vites yükseltmesine bağlı. Bu beklenti düşük ama durum öyle olacaksa yandık.

➔ Enflasyonun seçime doğru baz etkisiyle düşmesi vergi gelirlerde belli bir kayba yol açar.

-Seçim sonrası şartlarının ise çok başka olacağı açık. Kemer sıkma başlar, tüketim azalır, büyüme düşer, istihdam geriler.

➔ Bu durumda otomatik toplanan dolaylı vergiler düşer, gelirler ve karların azalmasıyla dorudan vergiler de düşer.

➔ Sonuçta bütçe açığı bu yıl beklenen 461 milyar liralık geçekleşmeden gelecek yıl 659 milyar liraya çıkacak ve yüzde 43 artacak.

➔ Artan bütçe açığı borçlanmayla finanse edilmesine edilir ama bu da borç sorununa yol açar.