İbrahim Tatlıses… Yeniden!

(Tam dokuz sene önce bir gece yarısı, karanlığa gizlenmiş çakallar, “İbo Show”dan çıkan İbrahim Tatlıses’in üzerine mermi yağdırdılar. Sesinden vurdular onu. Yıllar yılı bize tekrar türkü söylesin diye bekledik durduk. Nihayet, geçen hafta işine kaldığı yerden devam etmeye başladı; “İbo Show” yeniden dirildi.

Onu vurduklarında, o tarihlerde Star Gazetesi’nin “Açık Görüş” ekinde, “Bir Kürt’ün Şöhretle İmtihanı” başlığıyla portresini yazmıştım. Okudum yazıyı tekrar, tekrar yayınlamaya karar verdim, bir iki küçük dokunuşla… )

*

On dört yaşına kadar nüfus cüzdanı olmadı.

Bir mağarada dünyaya geldiğini söyledi.

Sekiz kardeştiler, dördü kız... Altmışa yakın yeğeni var.

Babası Urfa’da ciğercilik yapıyordu. “Cigerci Ehmo”nun oğlu olarak bilindi. Çocukluğunda mezbahadan dükkana eşekle ciğer taşıma işi onundu. Babası yükün bir tarafına ciğer, diğer tarafına taş koyardı ki dengelensin. Ucu çivili bir değnekle eşeği dürtmek ilk işiydi.

Biraz büyüdü, önce düğünlerde Kürtçe söyledi, ardından pavyonlarda türkü söylemeye başladı.

Sonra İstanbul’a ‘Ayağımda Kundura’yla geldi ve meşhur oldu.

*

Urfa’da yoksul bir türkücüyken filmlerde görüp hayran kaldığı birçok kadınla İstanbul’da beraber oldu. Onlardan çocuk yaptı. Onları zaman zaman dövdü. Cemal Süreya’nın deyimiyle kadınlara “kümes hayvanı” muamelesi yaptı. Hayatına giren hiçbir kadına sadık kalamadı.

Film çevirdi, ilk filminde kendi sesini kullandı. Sonra şivesinden utandı galiba, dublaj yaptırdı. Aradan yıllar geçti, özüne döndü. Vuruluncaya kadar kendi şivesini, ondan hiç utanmadan her yerde kullandı. Hatta onu kullanırken, kendi kendisinin taklidini bile yapıtı.

*

Türkücülük tekdüze bir iştir. Skandalı yoktur, başı sonu bellidir, salon işidir, efendilik gerektirir.

Sezgileri kuvvetli olduğu için, türküye anarşist arabeski karıştırdı. İkisini barıştırdı, hareket getirdi, türküleri yoldan çıkardı, pavyona düşürdü. Yarattığı sentezle arabeski sosyete evlerine soktu.

Sonra oturdu, bunun keyfini sürmeye başladı.

Yeni konumu artık hem skandala hem sürprize açıktı.

Böylece otuz beş yıllık şöhret tarihinde, üst üste bir sürü skandala imza attı.

*

Biri ona mal edilen, öteki ise ona ait iki söz kadar onu bütünüyle anlatan başkaca bir metin bulmak zordur. Bu iki söz, en az onun kadar meşhurdur.

“Urfa’da Oxford vardı da biz mi okumadık?” sözünü herkes onun sanıyor. Oysa bu sözü o söylemedi, fakat her vesileyle ona sahip çıktı. Bir süre sonra sözün kendisine ait olduğuna inanacak kadar ona yabancılaştı.

Aslında bu söz, Gani Müjde’nin, 80’li yılların sonunda, o zaman yeni parlamaya başlayan Uğur Yücel’in tek kişilik sahne gösterisi için yazdığı İbrahim Tatlıses skecinden alınmadır. Sözün içindeki “Demirelvari” (“Petrol vaadı da biz mi içtik?”) tınıya dikkat edin, bir mizahçının kaleminden çıktığı her halinden belli.

Ancak bu sözün Gani Müjde tarafından mı yazıldığının, Uğur Yücel tarafından mı meşhur edildiğinin, Tatlıses tarafından mı söylediğinin önemi yoktur şimdi. Bu sözün asıl önemi; “okumadı, yaptığı her şeyi kendi aklıyla yaptı, aslında okumuş olmak da pek matah bir şey değil” fikrine gerekçe yapılması ve bir sürü cahilliği “mübah” gösterme aracı olarak kullanılması…

Vuruluncaya kadar bu sözü sık sık kullandı ve böylece birçok “kusurunu” örttüğünü sandı.

*

“Günde bir kez Kürtçe konuşmasam dilim şişer,” sözü ise bütünüyle ona aittir ve yıllar önce onunla bir söyleşi yapan Mert Ali Başarır’a söylenmiştir. Her hakkı onundur ve ondan başkası kolay kolay söyleyemez. Çünkü anadiliyle ilişkisini ancak dost meclislerinde kurabilen, onunla kendini ifade etme imkanından yoksun, yabancı bir dille milyonlarca insana “dert anlatmak” zorunda kalmış, yepyeni bir arenaya, tam anlamıyla vakıf olmadığı bir dille çıkmak zorunda kalmış bir insan ancak, kendi durumunu bu kadar özlü, net ve kısa ifade edebilir.

Peki dil nasıl şişer?

Haydi, günde bir kez olsun kendi anadilinizi kullanmayın, bakın bakalım şişiyor mu şişmiyor mu? İsteyen denesin!

Birinci sözde ne kadar cahilliği örtme çabası varsa, ikincisinde o kadar aidiyetini yüksek sesle ifade etme var.

Birinci söz, ne kadar uydurulmuş, kurgulanmış ise ikincisi o kadar hakikidir.

*

Kendini, “anadilinden başka bir dille” ifade etmek zorunda kalmış, sahneye çıktığı zaman gırtlağının onu ele verdiği, konuşmaya başladığı zaman şivesinden kaçamayan, köyünde kalsa dengbêj adayı olacak, şehirde şöhret olmuş Kürt türkücülerin içinde şöhreti en uzun taşıyanlardan birisi oldu İbrahim Tatlıses.

Diyarbakırlı Celal Güzelses’ten tutun da Nuri Sesigüzel, İzzet Altınmeşe, Burhan Çaçan, Selahattin Subaşı, Mahsun Kırmızıgül’e kadar hiçbir türkücü onun ulaştığı “mertebeye” ulaşamadı.

İbrahim Tatlıses arabeske “türkü kıvamını” getirdi. İzzet Altınmeşe’nin kalubeladan beri söylediği “Fırat” türküsünü, ancak İbrahim Tatlıses söyleyince herkes tarafından bilindi.

*

Türkü piyasasında Kürt icracıların hakimiyetini anlamak için Şivan Perwer’i bilmek gerekiyor. Şivan Perwer’i bilmeden, yukarıda adını saydığım türkücülerin, neden bütün zamanların starı olduklarını, Türk halk müziğinde neden “Kürdi sesin” baskın olduğunu anlamak güçleşir.

Şivan Perwer sesini bir saksafon gibi kullanıyor ve gırtlağıyla kendini ele veriyor. Türkü piyasasında Kürtleri star yapan gırtlaklarıdır ve yeryüzünde İbrahim Tatlıses’in kıskandığı tek bir ses varsa, o da Şivan Perwer’indir; dost meclislerinde bunu kendisi söylerdi.

Bu böyle olduğu için, Şivan Perwer’in yeniyetmeliğinden beri söylediği “Canê Canꔓstıran”ına Türkçe sözler yazdı, söyledi, türkü bir anda meşhur oldu, şimdi futbol maçlarında tezahürat aracı olarak kullanılıyor. Oysa türkü bir direniş türküsüydü.

*

Onun portresini yazan Cemal Süreya, şu saptamayı yapıyor:

“Skandal, olay, yankı, Tatlıses’te önceden tasarlanmaz. Her şey olup bittikten sonra doğal şeylermiş gibi algılar onları. Adam kaldırma, kadın dövme, Kürtçe şarkı söyleme de öyle...”

*

Bu böyle olduğu için, 1991 Nisan’ında Kürtçenin üzerindeki yasağın kalkmasıyla yeni kaseti “Vur Gitsin, Yemin Ettim”e iki Kürtçe parça okuyarak bu alanda bir öncülük yapmaya kalkıştı.

Madem böyle bir dil vardı, İbo da o dili biliyordu, o vakit o dilden türkü okumak kadar ‘doğal bir şey’ olamazdı.

Kasetin içine iki Kürtçe parça yerleştirmek için yakın dostu, sesine hayranlığını gizlemeyen Turgut Özal’dan da (“Semra, koy bir kaset de neşemiziz bulalım.” Semra da İbo’nun kasetini koyar!) izin aldı. Gelin görün ki kaset çıktı, birkaç gün sonra iyi sıhhatte olsunlar kulağını tazyikli su sıkmış olacaklar ki, dağıtılan kasetleri piyasadan geri topladı. O iki Kürtçe türkünün yerine iki Türkçe türkü okudu. Hatta birisinin ezgisini bile değiştirmedi, aynı ezginin üstüne Türkçe sözler okuyarak durumu kurtardı. (12 Eylül darbesine karşı Ertuğrul Özkök’ün bile imzalamadığı meşhur Aydınlar Dilekçesi’ni o da imzaladı. Mahkemeye çıkınca, “Ben kooperatif için imza topluyorlar sandım, onun için imzaladım” dedi.)

*

İşte o günlerde Cumhuriyet gazetesine verdiği bir demeçte, “Kürtçe bir kaset yaparsam, kesin üç milyon satar” dedi.

Aradan yıllar geçti, hep üç milyon satacağı kasetin düşünü kurdu ve bir türlü o gün gelmedi.

Kürt açılımı başladığında yaptığı albümüne “ridma min”ı alarak, “İbo Show”da arada bir aynı türküyü söyleyerek dilini şişmekten kurtarmakla yetindi.

Kürtçe serbestisinden sonra Beyto Can’ın “rinda min” (Güzelim) şarkısı, Beyto’dan sonra ancak böyle bir sese yakışırdı. İbo bu şarkıyı her yerde o kadar çok söyledi ki, vaktiyle Mehmet Ağar’ın bile Batman’da, hem de orijinal dilinde, Kürtçe okumasına vesile oldu. Mehmet Ağar’ın “dağdakiler gelip ovada siyaset yapsın” dediği zamanlardı.

*

Efsanesi yoktur İbrahim Tatlıses'in.

Yükselişini anlatmak için uydurulan hiçbir efsane tutmadı.

Hiçbir şey, filmlerinde anlattığı gibi olmadı.

İnşaatta türkü söylerken keşfedilmedi.

Bu efsaneyi de kendisi yıktı.

Bilgisizliğinden utanmadı. Arada bir cahilliğini kalkan olarak kullandı bilgisizliğini, ancak bu cahilliği anlatırken bile, “ben cahil başımla sizden daha becerikliyim” duygusunu yaşattı karşısındakine.

Cüretini hiç saklamadı, “cahil cesaretidir, ne yapsa yeridir”e bağladı.

Bir doğrusu olduysa, mutlaka iki yanlışı oldu.

Bir doğru adım attığı zaman, mutlaka iki yanlış adım atacağı hep bilindi.

Her zaman yaptığı işleri karıştırdı.

Asıl işinin icracılık olduğunu idrak etmedi.

Zaman zaman kendisini bu mertebeye ulaştıran türkülere, şarkılara ihanet etti.

Akla hayale gelebilecek her işe girişti.

Acılı dondurma bile yaptı.

Yaptığı hiçbir işte başarılı olamadı. Başı sıkıştıkça yine sesi imdadına yetişti.

Şarkılarına güvenmedi. “Ya beni de götür ya sen de gitme,” dizesindeki derinliğin, Tanrı vergisi bir sesle dillendirildiğinde nelere muktedir olduğunu, kuracağı hiçbir cümlenin ayrılığı bundan daha güzel anlatamayacağının farkına varmadı. İlle de bir yoruma ihtiyaç duydu.

Konuşurken, Türkçesinin yetmediği zamanlarda İngilizce kelimelere başvurup “balckboord” gibi abuk sabuk laflar çıktı ağzından. Yetinmedi arada bir, “te goti, çi goti” gibi hiçbir anlamaya gelmeyecek Kürtçe kelimeler kullandı.

Bu alışkanlığı, anadiline karşı duyduğu özlemin bir göstergesiydi.

*

Bir gün ani bir karar aldı. Bütün cesaretini topladı, 2005’te Diyarbakır’daki Newroz kutlamalarına katıldı. Kalabalığı yaramadılar onu platforma çıkarmak için. Omuzlara bindi, kafalara basa basa yetişti sahneye. Yukarı çektiler, sahneye çıkar çıkmaz Kürtçe seslendi kalabalığa: “Cejna we ya baharê Newroz pîroz be” (Bahar bayramınız Newroz kutlu olsun) dedi.

“Newroz” diyerek Kürtlere göz kırptı, “bahar bayramı” diyerek zevatı kurtardı.

Sezgileri çok kuvvetliydi. Ve şimdiye kadar yaptığı her şeyi savunurken veya kendini anlatırken, diline bir dobralık egemen oldu.

*

Cemal Süreya, “Onun için müzik bir dövüştür,” dedi.

Sanki müzik yapmıyor da cephede savaşıyormuş gibi davrandı.

Şöhretini korumak, malını çoğaltmak, servetine halel getirmemek için giriştiği savaşı, yaptığı sanatla eşdeğer tuttu.

İşletmecilikle icracılığı birbirine karıştırdı.

Kebapçılık, lahmacunculuk, isotçuluk, otobüsçülük, gömlekçilik, televizyonculuk, dergicilik, radyoculuk, otelcilik mi, yoksa sanatçılık mı diye sorsaydınız, “Benim yanımda 600 kişi ekmek yiyor,” cevabını alırdınız.

Becerebildiği tek iş olan türkücülüğü bırakacağı günü dört gözle bekledi.

Beceremediği bütün işlerde başarılı olmuş gibi davrandı.

Kazandığı parayla edindiği sınıfsal konumu, üzerinde hep emanet bir ceket gibi taşıdı.

Söylediği bütün türküler aslında tek türküydü:

“Ben buralara ait değilim, bir rüyadayım” türküsünü tekrarlayıp durdu.

Rüyadan uyanacağı günün tedirginliğiyle yaşadı.

Bu yazı yazılırken, bir hastane odasında uyuyordu. Zaten “tahayyül bile edemeyeceği” yere gelmiş olmanın bedeliydi bu uyku.

O hastaneden çıkıp bize tekrar türkü söylemesini ne çok istiyorum şimdi.

(Tekrar hoş geldin İbrahim Tatlıses!)