Zeytinburnu depreme dayanıklı mı? İşte Bakırköy Zeytinburnu deprem risk raporu

HASAR RİSKİ VE JEOLOJİ İLİŞKİSİ

Özellikle 1999 Gölcük depreminde depremin odak noktasından yaklaşık olarak 110 km uzakta kalan Avcılar’da (İstanbul) hasarın büyük olması zeminde meydana gelen sıvılaşmadan kaynaklanmıştır. Bu nedenle inceleme sahasında da gerek taban suyu seviyesinin yüksek oluşu ve gerek sıvılaşma için gerekli olan litolojinin geniş alanlara yayılması deprem hasar riskinin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır.

Sıvılaşma suya doymuş kum, kil, silt boyutundaki gevşek yapıdaki sedimentlerin geçici olarak güçlerini kaybetmeleri ve bir sıvı gibi hareket etmeleriyle oluşan fiziki bir süreçtir. Gözenek boşluklarındaki çökmelere bağlı olarak su basıncı artışı ile toprağın direnci düşmekte ve toprak sanki bir sıvıymış gibi akışa geçmektedir.

Sıvılaşma genel olarak yeraltı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu alanlarda ve kumlu zeminlerde meydana gelir. Bu nedenle, sıvılaşmaya karşı en dayanıksız zeminleri dolgu sahaları, akarsu ve göl kıyıları ile eski akarsu ve göl depoları oluşturmaktadır.

İnceleme alanının litoloji haritası incelendiğinde, ilçenin yaklaşık yüzde 50’lik kısmının sıvılaşma için uygun olan kil, çakıl ve kum gibi gevşek unsurlardan oluştuğu görülmektedir.

Özellikle Çırpıcı deresinin eski yatağında kurulduğu sayısal yükselti modeli haritasında da belli olan, Çırpıcı, Veliefendi, Sümer ve Kazlıçeşme mahallelerinin hemen hemen tamamı ve Maltepe mahallesinin kuzey batı kesimleri sıvılaşma için uygun şartlar sağlayan kil, kum ve çakıl boyutundaki kayaçlardan meydana gelmektedir. Bu alanlarda sıvılaşma riski fazladır. Buna karşılık Yenidoğan, Gökalp, Nuripaşa, Seyitnizam, Merkezefendi, Telsiz, Beştelsiz mahallerinin hemen hemen tamamı ile Maltepe mahallesinin güney kesimleri kireçtaşı-marn ve kil ardalanmasından meydana gelmiş olup, diğer çok riskli alanlara göre sıvılaşmaya karşı nispeten daha dayanıklı bir zemin oluşturmaktadır.

Zemin sıvılaşmasının deprem hasarını arttıran en önemli unsurlardan biri olması sıvılaşmada en önemli faktör olan litolojinin önemini arttırmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada deprem hasar risk haritası oluşturulurken litolojinin CBS ağırlık değeri en yüksek olan 10 sayısı ile değerlendirilmiştir.

Zeytinburnu ilçesinin sınırları içinde çok fazla riskli, fazla riskli ve orta derece riskli alanların, eski Çırpıcı deresinin terkedilmiş bataklık alanına kurulmuş olan; Çırpıcı, Veli Efendi, Sümer mahallelerinin hemen hemen tamamı ile büyük bir kısmı eski su depolarının bataklık alanında kalan ve bir kısmı yapay dolgu sahası olan Kazlıçeşme mahalleleri olduğu görülmektedir. Bu mahalleler, litoloji ve taban suyu seviyesinin sıvılaşmaya uygun şartlar sağlamasından dolayı hasar bakımından en riskli alanları oluşturmaktadır (Şekil 12). Bu çok riskli sahalardaki yapıların hemen tamamı 1990 yılından önce yapılmış olup, toplam yapıların yaklaşık yüzde 30’unu oluşturmaktadır. En fazla risk taşıyan bu alanlarda DİE’nin 2008 yılı nüfus verilerine göre yaklaşık 90000 insan yaşamaktadır. Ayrıca bu mahallelerde depremde hasar görebilecek bina sayısı ise yaklaşık 4800’dür. Özellikle 1999 depreminden önceki dönemde yapılan yapıların hiçbir planlamaya tabi tutulmadan sadece kat sınırlamasına göre planlandığı bilinmektedir. Bu nedenle buraların yerleşmeye uygun olmadığı kesindir. Bu çok riskli sahalar, tarım alanları, park-bahçe gibi yeşil alanlar veya açık hava spor tesisleri için kullanıma uygundur. Ya da başka bir alternatif olarak, belli bir plan çerçevesinde, en fazla iki katlı ve temelde bodrum katı sağlam yapılacak şekilde yerleşmeye açılabilir.

Nuripaşa ve Telsiz mahallelerinin güney kesimleri ile Kazlıçeşme mahallesinin kuzeydoğu kesimleri yüksek riskli alanlar olarak karşımıza çıkarken, Beştelsiz, Gökalp, Yenidoğan mahallelerinin tamamı Yeşiltepe mahallesinin orta kesimi hariç tamamı, Nuripaşa mahallesinin orta ve kuzey kesimleri ve Seyitnizam mahallesinin doğu kesimleri ile Maltepe mahallesinin batı ve orta kesimleri Zeytinburnu ilçesi içinde orta dercede riskli alanları oluşturmaktadır.

Hasar riski bakımından orta derecede risk taşıyan bu sahalarda ise 9000 binada yaklaşık 150000 insan yaşamaktadır. Bu kesimlerde zemin etütleri iyi yapılır; bodrum katlar derin inilirse, binaların yapımında kaliteli malzeme kullanılırsa ve düşük kat sınırlaması uygulanırsa yerleşme elverişli hale getirilebilir. Aksi takdirde yerleşmeye kesinlikle elverişli değildir.

Sonuç olarak, Zeytinburnu ilçesi Kuzey Anadolu Fayı’na yakın olması nedeniyle birinci dereceden deprem bölgesidir. İlçe sınırları içinde litoloji, yükselti, eğim ve fay hatlarına uzaklığın farklı değerler göstermesi risk dağılımında farklılıkların meydana gelmesine neden olmuştur. Özellikle ilçede litolojik farklılık ve taban suyu seviyesinin yüksekliğinden dolayı olası bir depremde zemin sıvılaşma riski yüksek olacak ve ilçenin büyük kesimi bundan etkilenecektir. Zeytinburnu gibi büyük kısmı gevşek alüvyal zeminlerden oluşan alanlarda deprem dalgalarının büyültülerek iletileceği unutulmamalıdır. Buna bağlı olarak bu tip alanlar zorunlu olmadıkça yerleşmeye açılmamalı mutlaka yerleşmeye açılması gereken yerlerde ise zeminin taşıma gücü ve diğer özelliklerine göre mikro bölgelendirme çalışmaları yapılmalı ve kat sayıları buna göre belirlenmelidir. Ayrıca alüvyal zeminlerdeki yeraltı su seviyesi ve sıvılaşma potansiyeli incelenerek zeminin taşıma kapasitesi belirlenmeli ve olası bir deprem sırasında sıvılaşma potansiyeli yüksek bölgeler yapılaşmaya açılmamalı, açılmış olan alanlar da boşaltılmalıdır.

Kaynak: Türk Coğrafya Dergisi